„Większość ważnych rzeczy na świecie została zrobiona przez ludzi,
 którzy próbowali,
gdy wydawało się, że nie ma nadziei.”
Dale Carnegie

Jak pisałam poprzednio, Martin Seligman podkreśla, że optymizmu możemy się nauczyć.

Optymizm to tendencja do oczekiwania dobrych rzeczy w przyszłości ale i konstruktywnego wyjaśniania w teraźniejszości tego, co wydarzyło się w przeszłości.

Optymiści są pozytywnie nastawieni do ludzi i wydarzeń z życia codziennego. W wielu badaniach stwierdzono dodatni związek pomiędzy optymizmem a dobrym samopoczuciem fizycznym i psychicznym. Optymiści częściej mają postawy opiekuńcze, są bardziej odporni na stres i skłonni adaptować się do zaistniałych okoliczności. Łatwiej stosują różne strategie radzenia sobie (1).

W powszechnym rozumieniu termin „optymizm” obejmuje dwa ściśle ze sobą powiązane pojęcia: pierwszym jest tendencja do posiadania nadziei, natomiast drugie odnosi się do wiary, że żyjemy w najlepszej z możliwych rzeczywistości.

Nadzieja wg Snydera oznacza pozytywny stan motywacyjny, który jest wynikiem określenia celu działania, zaplanowania jego osiągnięcia oraz wewnętrznego przekonania, że jest to możliwe.

Scheier i Carver (2) sformułowali teorię „skłonności” do optymizmu, zwaną „optymizmem dyspozycyjnym”, uważając to za cechę zrównoważonej osobowości, co wpływa na sposób godzenia się osoby z teraźniejszością, przeszłością i przyszłością.

Natomiast badania przeprowadzone przez Petersona i Seligmana (3) doprowadziły do koncepcji optymizmu, jako „stylu atrybucji”, charakteryzującego się tendencją do wiary w to, że negatywne zdarzenia są niestałe (zdarzenie negatywne nie powtórzy się), zewnętrzne (nie jestem odpowiedzialny za wydarzenie) i konkretne (wydarzenie jest „specyficzne” i nie będzie miało wpływu na wszelkie inne zajęcia moje i mojego życia).

Optymiści wierzą, że pozytywne zdarzenia są bardziej stabilne i częstsze niż negatywne. Myślą, że mogą uniknąć problemów w życiu codziennym i zapobiegać im, a co za tym idzie radzą sobie ze stresującymi sytuacjami lepiej niż pesymiści (4).

Model atrybucji Seligmana zakłada, zatem, dwa style wyjaśniania. W literaturze polskiej style te doskonale opisuje Tomasz Juńczyk w publikacji „Edukacyjne konteksty psychologii pozytywnej” (5).

Gdy je zrozumiemy, łatwiej nam będzie wpływać nasze osobiste myśli i przekonania. Można to dokładnie zobaczyć analizując sytuację sukcesu i porażki w obu stylach wyjaśniania:

Sukces w stylu optymistycznym ma wyjaśnienie stałe – mam zasoby, które pozwalają mi osiągnąć to, co sobie zaplanuję. Ma zasięg nieograniczony – skoro osiągam sukcesy np. na polu zawodowym, osiągam je również na polu prywatnym. I personalizacja wewnętrzna – to mój wysiłek, moje cechy charakteru, talenty decydują o moim sukcesie, a nie los.

Sukces w stylu pesymistycznym ma, z kolei, wyjaśnienie zmiennie – to czysty przypadek, że mi się udało! Ma zasięg ograniczony – jak mi się raz udało, nie jest powiedziane, że powiedzie mi się znowu. I personalizacja zewnętrzna – to los zadecydował, że mi się powiodło.

Porażka w styku optymistycznym ma z kolei wyjaśnienie zmienne – ponieważ nie było mnie na zebraniu, nie zdołałam się przygotować do zajęć. Ma zasięg ograniczony – nie przygotowałam się tylko na ten jeden dzień. I personalizacja zewnętrzna – to niefortunny zbieg okoliczności (awaria tramwaju) spowodował, że nie byłam na zebraniu tego dnia.

Porażka w stylu pesymistycznym ma dojmujące wyjaśnienie, bo jest ono stałe – zawsze mam pecha, tramwaje zawsze się psują. Zasięg nieograniczony – nigdy nie będę dobrze przygotowana do zajęć, bo zawsze coś złego mi się przytrafi. I personalizacja wewnętrzna – to moja wina, jestem beznadziejna i dlatego nic mi się nie udaje.

Możemy analizować nasze myśli i zdania, które wypowiadamy właśnie zadając sobie pytanie: czy to wyjaśnienie jest stałe czy zmienne? Czy ma zasięg ograniczony czy nie? Czy personalizuję to wewnętrznie czy zewnętrznie?

Pamiętajmy, słowa mają MOC ale jeszcze większą moc mają myśli i przekonania, które nosimy w naszej głowie, w sercu, a z których słowa wypływają😊

W jaki sposób wzmacniać optymizm i nadzieję? Oto kilka wskazówek:

1. Pielęgnować dobre wrażenia, uczucia, wspomnienia – z danego dnia, tygodnia, miesiąca, roku.
2. Zmieniać style wyjaśniania rzeczywistości – patrzenia na nasze sukcesy i porażki, na naszą codzienność, przez pryzmat konstruktywnego wyjaśniania.
3. Wzmacniać poczucie kontroli w danej sytuacji – nieustannie zadając pytanie: na co mam wpływ w tej sytuacji i tych okolicznościach?
4. Rozwijać samoświadomość i znajomość swoich reakcji, szczególnie na stres.
5. Stosować pozytywny dialog wewnętrzny, np. czego się uczę z tej sytuacji? O czym mogę sobie pomyśleć, by dodać sobie odwagi w tej sytuacji? Co mnie teraz wzmacnia? Jakie moje cechy są tu pomocne?
6. Stawiać sobie realistyczne cele i ćwiczyć ich modyfikację w zależności od sytuacji – badanie siebie, jak się czuję, gdy muszę zmienić moje plany?
7. Promować zdrowy styl życia: dobry sen, zdrowe odżywianie, aktywność fizyczną, szczególnie na świeżym powietrzu.
8. Pielęgnować dobre, trwałe relacje.

Dlaczego warto rozwijać optymizm i nadzieję wśród uczniów?

Pozytywne i negatywne oczekiwania dotyczące przyszłości są ważne dla zrozumienia podatności na zaburzenia psychiczne, w szczególności zaburzenia nastroju. Najnowsze badania wykazały odwrotną korelację między optymizmem a objawami depresji (6)(7), a także pomiędzy optymizmem a skłonnościami samobójczymi (8).

Wiele badań pokazuje, że optymizm koreluje z lepszym samopoczuciem fizycznym w porównaniu z pesymizmem. Co więcej, w przeciwieństwie do optymizmu, pesymizm koreluje z nadmiernymi dolegliwościami somatycznymi (9).

Niski poziom dyspozycyjnego optymizmu zaobserwowano u uczniów szczególnie bezbronnych wobec standardowych trudności napotykanych w środowisku szkolnym i u których rozwinęła się nietolerancja lub nawet wrogość wobec szkoły (10).

Skoro wiemy, jak jest, warto, optymistycznie, robić wszystko, aby zmieniać, powoli, acz konsekwentnie, rzeczywistość w której żyjemy. Tę najlepszą z możliwych.

W końcu innej nie ma😊

1. Conversano C, Rotondo A, Lensi E, Della Vista O, Arpone F and Reda MA. Optimism and Its Impact on Mental and Physical Well-Being. Clinical Practice & Epidemiology in Mental Health, 2010, 6, 25-29.
2. Scheier MF, Carver CS. Optimism, coping, and health: assessment and implications of generalized outcome expectancies. Health Psychol 1985; 4(3): 219-47.
3. Peterson C, Seligman ME. Explanatory style and illness. J Pers 1987; 55(2): 237-65.
4. Peterson C, De Avila ME. Optimistic explanatory style and the perception of health problems. J Clin Psychol 1995; 51(1): 128-32.
5. Juńczyk T, 2019, Edukacyjne konteksty psychologii pozytywnej. Studium teoretyczno-empiryczne, Psychologia i Pedagogika nr 318, Wydawnictwo Naukowe UAM.
6. Chang EC, Sanna LJ. Optimism, pessimism, and positive and negative affectivity in middle-aged adults: a test of a cognitive-affective model of psychological adjustment. Psychol Aging 2001; 16(3): 524-31.
7. Hart SL, Vella L, Mohr DC. Relationships among depressive symptoms, benefit-finding, optimism, and positive affect in multiple sclerosis patients after psychotherapy for depression. Health Psychol 2008; 27(2): 230-8.
8. Hirsch JK, Conner KR, Duberstein PR. Optimism and suicide ideation among young adult college students. Arch Suicide Res 2007; 11(2): 177-85.
9. Martínez-Correa A, Reyes del Paso GA, García-León A, González- Jareño MI. Relationship between dispositional optimism/pessimism and stress coping strategies. Psicothema 2006; 18(1): 66-72.
10. Boman P, Yates GC. Optimism, hostility, and adjustment in the first year of high school. Br J Educ Psychol 2001; 71(3): 401-411.