„Radosne życie jest indywidualnym aktem twórczości, który nie może być skopiowany z przepisu.”
Mihály Csíkszentmihályi

W czasie dwudniowej konferencji „Przebudzenia: Psychologia pozytywna w edukacji. Zaangażowanie, wigor, flow w teorii i praktyce”, która odbyła się w dniach 22-23 marca 2024 w Społecznej Szkole Podstawowej im. Astrid Lindgren w Miliczu zastanawialiśmy się, w jaki sposób mądrze uruchamiać zaangażowanie, by nie był to tylko chwilowy zryw. Jak zaangażowanie wzmacniać? Gdzie leży jego źródło?

W swym wykładzie pt. „Zaangażowanie, wigor, flow, a twórcza pomysłowość w życiu i pracy.” prof. dr hab. Krzysztof J. Szmidt, nasz polski guru w dziedzinie twórczości, wskazał, że filarami zdrowej twórczości są, obok wigoru, zaangażowania i flow również: upór i wytrwałość oraz dzielność i odwaga.

O wigorze i flow pisałam ostatnio – tu.

Teraz przyjrzyjmy się pozostałym dwóm filarom.

Z badań Angeli Duckworth opisanych w jej książce „Upór. Potęga pasji i wytrwałości” i przytoczonych przez prof. Szmidta wynika, iż osoby osiągające sukcesy w nauce i twórczości cechują się pięcioma podstawowymi właściwościami: niepowodzenia ich nie zniechęcają – niełatwo rezygnują, ciężko pracują, kończą każdą rozpoczętą pracę, cechują się sumiennością – nigdy się nie poddają, pokonują przeszkody, aby osiągnąć ważny cel.

Istotą sukcesu twórczego jest zacięcie, ang. grit, a Martin Seligman w książce „Pełnia życia” definiuje to tak:

„Wysiłek w bardzo dużym stopniu wynika z cech osobowości, jaką jest skrajna upartość. Im większe masz zacięcie, tym więcej czasu przepracujesz nad danym zadaniem, a wszystkie godziny poświęcone danej umiejętności nie tyle sumują się, ile mnożą w realizowaniu założonego celu.”

Jakie wnioski dla pedagogów? Jak wskazuje prof. Szmidt:

Nie można odnieść wybitnego sukcesu twórczego bez wcześniejszego opanowania fachowej wiedzy, związanej z daną dziedziną i bez praktykowania ćwiczeń krócej niż 3-4 godziny dziennie. To oznacza ciągłe zachęcanie uczniów, zwłaszcza starszych, do ciężkiej pracy – „jeszcze raz i jeszcze raz”.

Nie wystarczą same chęci. By osiągnąć zamierzone efekty, potrzebna jest konsekwencja w działaniu – systematyczna, czasem żmudna praca, która pozwala marzenia wkładać w konkretne cele, a te w konkretne działania.

A czym jest odwaga?

Cnoty takie jak mądrość, odwaga, humanitaryzm, sprawiedliwość, umiarkowanie i transcendencja to główne cechy cenione przez filozofów moralności i myślicieli religijnych (Peterson, Seligman, 2004). Możliwe, że uniwersalne, możliwe, że osadzone na gruncie biologicznym przez proces ewolucyjny, który miał prowadzić do przetrwania gatunku.

Cnota to „odrębny, skoordynowany system myśli, przekonań, emocji, motywacji i działania, który umożliwia osobie myślenie i zachowanie się tak, że przynosi to korzyści jej samej i społeczeństwu.” (McCullough i Snyder, 2000).

Posiadane przez osobę cnoty tworzą jej charakter, czyli obszar osobowości, który kształtuje się w toku życia i może być oceniany z punktu widzenia wartości dla dobra własnego i innych ludzi.

Siła psychiczna to ogólna zdolność do skutecznego radzenia sobie w obliczu wyzwań i trudności, która wynika z posiadanych cnót.

Siły (mocne strony) charakteru to psychologiczne części składowe – procesy lub mechanizmy – definiujące cnoty. To sposoby okazywania cnót ((Peterson, Seligman, 2004). Siła charakteru musi przejawiać się w całej gamie zachowań danej osoby – jej sposobie myślenia, działania, odczuwania. Przyczynia się do różnych form spełnienia w życiu, dla dobra jednostki i społeczeństwa.

Do sił charakteru należących do cnoty ODWAGA należą: waleczność (dzielność), pracowitość (wytrwałość), spójność (szczerość, autentyczność) i wigor (zapał, entuzjazm).

Według prof. Szmidta „odwaga twórcza to swoista postawa twórców, naukowców, innowatorów społecznych, by sprzeciwić się zastanemu stanowi rzeczy, przekroczyć granice ustalone i wytyczone w danej dziedzinie, ale po to, by ten stan rzeczy poprawić, ulepszyć, wprowadzić do niego nową wartość.”

Jakie wnioski dla nas – edukatorów?

Jak wskazuje prof. Szmidt: „Wigorowi, sile życiowej, zaangażowaniu w działania twórcze w pracy i domu rodzinnym, w środowisku lokalnym i ponadlokalnym, powinny towarzyszyć wytrwałość, mądry upór, cierpliwość, połączone z zaradnością i odwagą twórczą. Z postawą dzielności na co dzień i od święta.”

Te wartości, postawy, siły charakteru powinniśmy w sobie krzewić. Mówić o nich, okazywać na co dzień, bo tylko naszą – dorosłych – postawą możemy je zaszczepić w dzieciach.

Jak?

Nie zrażając się szybko, konstruktywnie wyjaśniając niepowodzenia, wyciągając lekcje z doświadczeń, stając po swojej stronie, zabierając głos, będąc cierpliwymi.

Bo do życia trzeba mieć cierpliwość. Przecież jest wieczne!

Z radosnymi życzeniami spokojnych i cierpliwych świąt Wielkiej Nocy😊